Rolnictwo jakie znaliśmy do tej pory powoli przechodzi do historii. To fakt, I jakby brutalnie to nie zabrzmiało – tylko od naszych działań zależy, czy odnajdziemy się w nowej rzeczywistości czy może czeka nas stagnacja i upadek.

Oto mapa biogazowni rolniczych w Polsce!

Polityka klimatyczna Unii Europejskiej nakłada na kraje członkowskie szereg różnych wymogów dot. m.in. kwestii takich jak: udział OZE w miksie energetycznym, redukcja emisji gazów cieplarnianych, nie wspominając już o systemie ETS i uprawnieniach do emisji. Do sektorów gospodarki objętych regulacjami unijnymi w zakresie ochrony klimatu i środowiska należy również rolnictwo.

Od lat WPR nie jest już polityką stricte sektorową, ale także częścią polityki klimatycznej UE. W tym kontekście można wspomnieć m. in. o dyrektywie azotanowej, strategii „Od pola do stołu” i wielu innych regulacjach, które pośrednio i bezpośrednio wpływają na kształt oraz uwarunkowania produkcji rolnej. Niewiele osób zwraca jednak uwagę na fakt, iż w najbliższym czasie wejdą w życie nowe przepisy, które w znaczący sposób wpłyną na kondycję rodzimych firm, w tym przedsiębiorstw sektora rolno-spożywczego.

Ślad węglowy w sektorze rolno-spożywczym – czy jest się czego bać?

Obowiązek obliczania śladu węglowego dla niektórych przedsiębiorstw obowiązuje w Polsce od 2017 r. w drodze implementacji dyrektywy NFRD. Dotychczas wymóg obejmował firmy mające status podmiotu interesu społecznego zatrudniające ponad 250 osób oraz spełniające jedno z dwóch kryteriów finansowych (170 mln zł przychodu netto lub suma bilansowa pow. 85 mln zł). W praktyce okazało się jednak, że obowiązujące przepisy były po części nieefektywne ze względu na brak mechanizmu kar przewidzianych za nieopublikowanie raportu. Istotnym problemem był również brak jednolitej metodyki obliczania śladu węglowego. Teraz ma się to zmienić – 21 kwietnia 2021 r.

Impuls inwestycyjny i korzyści dla obszarów wiejskich

Koszt inwestycji w 6000 instalacji biogazowych wynosi ok. 120 mld zł (koszt jednej instalacji szacujemy na 20 mln zł).

Przy budowie biogazowni 90% komponentów/ urządzeń itd. jest pochodzenia krajowego, więc ok. 108 mld zł zostanie w rękach polskich przedsiębiorców.

Roczny przychód z działalności 6000 instalacji biogazowych wyniesie ok. 60 mld zł (10 mln przychodu × 6000 szt.), z czego 80% trafi na rynek polski – w formie rozliczeń za substraty, usługi czy wynagrodzenia. Przykładowo: wynagrodzenia – 6000 szt. × 18 osób × 6000 zł = 8 mld zł; substraty – 6000 szt. × 2 000 000 zł = 12 mld zł; podatki dla gminy; 6000 szt. × 250 000 zł = 1,5 mld zł.

Zakup surowców od rolników – 1 000 000 zł × 6 000 szt. = 6 mld zł przychodu.

Pozyskanie nawozu organicznego z biogazowni (pofermentu) – 6 000 szt. × 50 000 t = 300 000 000 t pofermentu, co może pokryć zapotrzebowanie na nawóz 10 000 000 ha gruntów ornych (dawka 30 m3/ha/rok).

UE opublikowała projekt dyrektywy w sprawie sprawozdawczości w zakresie zrównoważonego rozwoju przedsiębiorstw (dyrektywa CSRD). Najważniejszymi zmianami w stosunku do obecnie obowiązujących przepisów w tym zakresie ma być: rozszerzenie obowiązku publikowania raportów o śladzie węglowym organizacji o wszystkie przedsiębiorstwa zatrudniające powyżej 250 osób, ustanowienie jednolitego standardu ich wykonywania oraz wyprowadzenie sankcji za brak publikacji opracowania.

Warto podkreślić, że modyfikacji mają ulec również wymagania co do samej zawartości raportu – standardem ma się stać tzw. 3 zakres raportowania uwzględniający emisje powstające w całym cyklu produkcyjnym (od emisji powodowanej przez dostawców półproduktów czy komponentów, po emisję z utylizacji produktu). W przypadku sektora rolno-spożywczego, oprócz samych wymagań formalno-prawnych, na konieczność monitorowania i obliczania emisji producentów wpływają również postępujące naciski ze strony zagranicznych kontrahentów.

Sprawdź: Co to jest ślad węglowy?

Wprowadzenie (mniej lub bardziej formalnego) obowiązku obliczania śladu węglowego stanowi nie tylko problem natury organizacyjnej (konieczność lepszej sprawozdawczości, poniesienia dodatkowych kosztów), ale przede wszystkim gospodarczej. Produkcja i późniejsze przetwarzanie żywności wymagają przecież wniesienia znacznego wkładu energetycznego, a Polska charakteryzuje się jednym z najwyższych współczynników emisji w Europie. Dla poziomu śladu węglowego nie bez znaczenia jest sposób zagospodarowania wytwarzanych odpadów i produktów ubocznych.

Biorąc pod uwagę te czynniki łatwo ulec wrażeniu, że przy uwzględnieniu śladu węglowego konkurencyjność polskich produktów znacznie spada. Powyższy problem wydaje się o tyle istotny, że przemysł rolno-spożywczy jest jedną z kluczowych gałęzi polskiej gospodarki, a towary produkowane w obrębie sektora cieszą się bardzo dużą popularnością na rynkach zachodnich. W 2020 r. wartość eksportu netto polskich artykułów rolno-spożywczych osiągnęła rekordowy poziom 34 mld EUR, przy dodatnim saldzie z handlu zagranicznego w wys. 11,7 mld EUR. Niewątpliwie należy więc podjąć działania zapobiegające utracie konkurencyjności przez polskie firmy. Pytanie tylko – jakie?

Biogazownia rolnicza – „maszynka środowiskowa”

Fermentacja beztlenowa biomasy to proces znany i wykorzystywany od lat. Jednak w perspektywie obowiązującego paradygmatu zrównoważonego rozwoju zyskuje nowe oblicze, zwłaszcza w kontekście zagadnienia śladu węglowego produktów żywnościowych. Aby zarysować szersze okoliczności problemu należy wspomnieć, że najważniejszym obszarem działalności polskiego sektora rolno-spożywczego jest produkcja mięsa i przetworów mięsnych. W 2020 r. powyższy obszar działalności odpowiadał za 20% przychodów z eksportu produktów rolno-spożywczych1. Jednocześnie generuje on najwięcej emisji gazów cieplarnianych, i tutaj właśnie kluczową rolę może odegrać biogazownia.

Po pierwsze, biogazownia pracująca przy hodowli zwierzęcej (np. chlewni) pokrywa zapotrzebowanie na energię i ciepło obiektu produkcyjnego. Uzyskujemy więc redukcję emisji z tytułu redukcji zużycia energii ze źródeł kopalnych i tym samym zmniejszamy ślad węglowy produktu powstałego w obiekcie. Kolejnym, równie ważnym elementem redukcji emisji wynikającej z symbiozy biogazowni i hodowli zwierzęcej, jest utylizacja gnojowicy i obornika, które składowane i użytkowane w sposób tradycyjny przyczyniłyby się do znacznej emisji metanu (gazu 21 razy bardziej szkodliwego od dwutlenku węgla), podtlenku azotu czy amoniaku. W przypadku gdy gnojowicę czy obornik poddajemy fermentacji metanowej wszystkie wymienione emisje nie mają miejsca, co wpływa na redukcję śladu węglowego produktu. Według założeń dyrektywy RED II, przy fermentacji obornika można uzyskać redukcję emisji o nawet 107,3 g CO2/MJ energii w biogazie (w zależności od wariantu technologicznego).

Czytaj również: Sprawdź jaki ślad węglowy generuje twoja dieta!

W przeliczeniu na 1 MWh energii elektrycznej (8800 MJ energii chemicznej) wytworzonej z obornika uzyskujemy więc redukcję 944 kg CO2. Nawozowe wykorzystanie pofermentu wpływa również na zmniejszenie produkcji i zużycia nawozów sztucznych – obliczenia prof. Aliny Kowalczyk-Juśko2 wskazują, że jedna tona pofermentu wykorzystana nawozowo przedkłada się na redukcję emisji z tytułu zmniejszenia produkcji nawozów sztucznych w wys. 41,8 kg CO2. Warto też podkreślić, że poferment może być stosowany jako nawóz ekologiczny, co otwiera nowe możliwości w zakresie powstawania nowych gospodarstw ekologicznych (często brak odpowiedniego nawozu jest dużą barierą rozwojową).

Biorąc pod uwagę wszystkie wymienione czynniki, możemy stwierdzić, że efektem symbiozy hodowli zwierzęcej i biogazowni jest zredukowanie śladu węglowego produktu do zera (norma unijna 4,25 kg eq CO2/ kg żywca), a przy niektórych wariantach technologicznych można uzyskać nawet emisję ujemną3. Schemat przepływów materiałów, energii oraz unikniętej emisji zamieszczony jest na powyższym rysunku.

Redukcja emisji

Założenia: roczna produkcja energii elektrycznej jednej instalacji – 8 500 MWh; 8 500 MWh × 6 000 szt. = 51 000 000 MWh.

Redukcja emisji z tytułu zastąpienia energii z paliw kopalnych – 51 000 000 MWh × 758 kg CO2/MWh = 38 658 000 ton CO2

Redukcja emisji z tytułu fermentacji oborników i gnojowicy – 51 000 000 MWh × 944 kg CO2 = 48 144 000 ton CO2*

Redukcja emisji z tytułu zmniejszenia i zużycia nawozów sztucznych – 51 000 000 MWh × 254 kg CO2 = 12 954 000 ton CO2

Łącznie ≈ 100 000 000 ton CO2, co odpowiada 26% całkowitej emisji gazów cieplarnianych w Polsce.

Ekwiwalent unikniętej emisji wyrażony w kwocie uprawnień do emisji (95 EUR) – 100 000 000 × 95 EUR × 4,6 (zł/EUR) = 43 700 000 000 zł.

Sześć tysięcy biogazowni rolniczych – szansa dla energetyki i rolnictwa

Jak zaznaczono we wstępie do niniejszego artykułu – tylko od naszych działań zależy to, czy będziemy w stanie dostosować się do zmieniających się realiów gospodarczych. Wymaga to jednak podjęcia odważnych decyzji, poniesienia dużych wydatków i przedefiniowania całego systemu produkcyjnego w sektorze rolno-spożywczym. Nie ulega wątpliwości, że jest to ogromne wyzwanie, ale czy istnieje inna droga? Raczej nie, a sytuację, w której znaleźliśmy się powinniśmy postrzegać nie jako zagrożenie, ale jako szansę na zbudowanie trwałej i zrównoważonej gospodarki.

Ze względu na znaczącą rolę sektora rolno-spożywczego w strukturze gospodarki, Polska jest krajem o jednym z największych potencjałów biogazowych w Europie, przy czym nie jest on wykorzystywany w najmniejszym stopniu. Posiadając tak dużą bazę surowcową, w Polsce mogłoby powstać nawet 6 000 megawatowych instalacji biogazowych. Obok przedstawiono obliczenia obrazujące efekty tak znacznej inwestycji w biogazownie rolnicze.

Autorzy: Henryk Ignaciuk, Paweł Gilowski, Wiktor Ignaciuk / Polskie Stowarzyszenie Producentów Biogazu Rolniczego

Zdjęcie:pixabay.com

Chcesz wiedzieć więcej? Dlatego czytaj Magazyn Biomasa. W internecie za darmo:

Inne wydania Magazynu Biomasa znajdziesz tutaj. Dlatego kliknij i czytaj!

* – finalna wysokość redukcji z tytułu fermentacji oborników i gnojowic może różnić się w zależności od założeń surowcowych biogazowni

Przypisy:

1. KOWR, Polski eksport produktów rolno-spożywczych w 2020 r.

2. Kowalczyk-Juśko, A. (2021). Biogazownie i instalacje do biometanu, jako element dochodzenia do neutralności emisyjnej, poprawy wizerunku hodowli i wsparcie w budowie obiektów inwentarskich [w:] Wieprzowina – nowa perspektywa. Warszawa: Związek Polskie Mięso.

3. Przykładem może być firma Goodvalley Polska (dawniej Poldanor), której produkty cechują się zerowym śladem węglowym właśnie dzięki wykorzystaniu biogazowni rolniczych.

4. Przyjmując redukcję emisji CO2 41,8 kg CO2/ tona pofermentu oraz roczną produkcję pofermentu 50 000 ton.