Grupy producenckie i kooperatywy rolnicze tworzone dla inwestycji w biogazownie rolnicze to forma integracji łącząca gospodarkę obiegu zamkniętego z produkcją odnawialnej energii. Ich powstawanie wynika z potrzeby optymalizacji zasobów przy rosnącym zapotrzebowaniu na OZE – indywidualne gospodarstwa rzadko mogą udźwignąć inwestycję w biogazownię.
Grupowanie pozwala współdzielić substraty – gnojowicę, kiszonki z kukurydzy, odpady hodowlane – gwarantując ciągłość wsadu, kluczową dla efektywnej fermentacji beztlenowej. Kooperacja upraszcza logistykę, uśrednia wahania produkcji rolniczej i umożliwia wspólną politykę zaopatrzenia oraz zbytu energii, ciepła i biometanu.
Grupowanie popłaca
Dodatkową motywacją jest dywersyfikacja przychodów: biogazownie sprzedają energię, a produkt pofermentacyjny stosowany jest jako nawóz organiczny, częściowo zwolniony z regulacji odpadowych po nowelizacji ustawy z 13 lipca 2023 r. Inicjatywy te wpisują się w unijną strategię „Od pola do stołu”, ograniczając emisje metanu. W Polsce, gdzie rolnictwo odpowiada za ok. 10% emisji GHG, grupy powstają głównie w regionach o dużej gęstości hodowli (np. Wielkopolska, Warmia i Mazury).
Ramy prawne dla spółdzielni energetycznych umożliwiają preferencyjne rozliczenia wewnątrzgrupowe i obniżenie wybranych obciążeń podatkowych. Wsparcie płynie też z polityki WPR 2023–2027 oraz programów krajowych: status grupy producenckiej (uznanie ARiMR) umożliwia dostęp do dopłat OZE, a program „Energia dla wsi” oferuje dotacje i pożyczki dla projektów biogazowych i magazynów energii. Brak integracji utrudnia spełnienie wymogów dopłat, w tym kryterium wykorzystania lokalnego substratu.
Grupa producencka a biogaz
Grupy producenckie funkcjonują na podstawie ustawy z 15 września 2000 r. o grupach producentów rolnych. Ustawa ta definiuje GPR jako podmiot zbiorowy (min. 5 producentów, przychody z produktów rolnych >50%, limit 20% głosów dla jednego członka). Kooperatywy podlegają Prawu spółdzielczemu (Ustawa z 16 września 1982 r.) z uzupełnieniem przepisów o spółdzielniach energetycznych (Ustawa o OZE z 20 lutego 2015 r.).
Ustawa o ułatwieniach dla biogazowni rolniczych zwalnia z opłat za przyłączenie do sieci (do 2 MW), upraszcza procedury środowiskowe i dopuszcza lokalizację na gruntach rolnych (do 1 ha) bez wyłączenia z produkcji. Produkt pofermentacyjny traktowany jest jako nawóz (rozporządzenie WE nr 2003/2003), nie jako odpad.
Na poziomie unijnym dyrektywa 2018/2001 nakłada cel 32% udziału OZE do 2030 r., promując biogaz. Rejestr wytwórców biogazu rolniczego prowadzi KOWR; naruszenie wymogów substratowych może skutkować sankcjami. Prawo energetyczne (Dz.U.2024.266 tj.) wymaga koncesji dla produkcji 1 MW lub wpisu do rejestru wytwórców biogazu.
System aukcyjny OZE zapewnia stabilność przychodów (ok. 0,45–0,55 zł/kWh). Spółdzielnie energetyczne działają terytorialnie (do 3 sąsiadujących gmin) i korzystają z preferencyjnego modelu rozliczeń, przy jednoczesnym limicie mocy (status „rolniczy” do 3,5 MW) i wymogu pokrycia określonego odsetka zapotrzebowania członków energią wytworzoną wewnątrz wspólnoty (z łagodzeniem dla nowych spółdzielni rejestrowanych do 31.12.2025 r.).
Konsolidacja dostaw
GPR bywa odpowiedzialna za konsolidację dostaw biomasy, spółdzielnia – za produkcję i rozliczenia energii. Typowa instalacja dla 10–15 gospodarstw produkuje 5–10 mln m³ biogazu rocznie (efektywność 30–40% na energię elektryczną). Proces obejmuje przygotowanie wsadu, fermentację (mezofilowa 35–40°C, retencja 20–40 dni), separację digestatu i wykorzystanie kogeneracji (biogaz z 55–65% CH4).
Modele operacyjne opierają się na umowach długoterminowych dotyczących dostaw, jakości i podziału zysków. Wymogi organizacyjne i zasobowe obejmują prawo energetyczne i OZE, zamówienia EPC, modelowanie finansowe, inżynierię procesu, technologię fermentacji, ochronę środowiska oraz obsługę prawną i administracyjną. Program „Energia dla wsi” (nabór 2025) umożliwia montaż finansowy łączący dotacje, preferencyjne pożyczki i finansowanie dłużne, co jest istotne przy rosnących kosztach technologii.
Wyzwania to logistyka substratów, monitoring jakości, zgodność z normami środowiskowymi, protesty lokalne (zapachy), niestabilność cen substratów oraz ryzyka administracyjne (procedury środowiskowe, przyłączeniowe). Minimalizacja wymaga solidnego studium wykonalności, wczesnych konsultacji, lokalizacji w jednym obszarze operatorskim, kompletnej dokumentacji środowiskowej oraz kontroli jakości wsadu i audytu łańcucha dostaw. Korzyści obejmują przychody z energii i nawozu, redukcję emisji oraz nowe miejsca pracy. Perspektywy rozwoju biometanu są duże (potencjał teoretyczny 16 mld m³, realnie ok. 9 mld m³), a połączenie GPR i spółdzielni energetycznej tworzy spójny model „od pola do bilansu energii”, pod warunkiem starannego zarządzania ryzykiem regulacyjnym, środowiskowym i technicznym.
Chcesz wiedzieć więcej? Czytaj magazyn Rynek Biogazu i Biometanu:
Tekst: Adw. Michał Rutkowski, Apl. adw. Paweł Kopytowski / Kancelaria Prawna Graś i Wspólnicy Sp. k.
Zdjęcie: Shutterstock
Newsletter
Bądź na bieżąco z branżą OZE
