Na skutek obecnej sytuacji geopolitycznej przedsiębiorstwa zajmujące się obrotem paliwami gazowymi (czyli sprzedawcy gazu do odbiorców końcowych – gospodarstw domowych), występują do Prezesa URE z wnioskami o zatwierdzenie zmian taryf obecnie obowiązujących, w części dotyczącej cen gazu. Znaczący wzrost cen ma miejsce także w przedkładanych Regulatorowi do zatwierdzenia wnioskach dotyczących kolejnych taryf.

Aby przedsiębiorstwa sprzedające gaz mogły zmienić cenę tego paliwa dla  gospodarstw domowych, muszą najpierw uzyskać zgodę Prezesa URE.

Kiedy podwyżka jest uzasadniona?

Zgodnie z obowiązującymi przepisami, Prezes URE zatwierdza taryfę na paliwo gazowe sprzedawane wyłącznie odbiorcom w gospodarstwach domowych^[1]. Zasady ustalania taryf przez przedsiębiorstwa oraz zasady ich zatwierdzania przez Regulatora są określone w ustawie Prawo Energetyczne^[2] oraz w tzw. rozporządzeniu taryfowym^[3].

Postępowania taryfowe prowadzone przez Prezesa URE mają na celu równoważenie interesów odbiorców i przedsiębiorstw energetycznych i zapewnienie, że ceny gazu proponowane odbiorcom w gospodarstwach domowych mają racjonalne uzasadnienie w kosztach ponoszonych przez przedsiębiorców^[4]. Spółki obrotu (sprzedawcy) wnioskują o konkretną stawkę taryfy na kolejny okres, przedstawiając szczegółowe kalkulacje i uzasadnienie Prezesowi URE, który następnie analizuje przedłożone wyliczenia. Jednak tak długo, jak Regulator nie będzie przekonany, że taryfa jest ustalona w sposób zgodny z przepisami Prawa energetycznego oraz że jej poziom odzwierciedla uzasadnione koszty działalności prowadzonej przez sprzedawców wynikające z aktualnych warunków rynkowych, nie ma on podstaw do jej zatwierdzenia.

Przedsiębiorstwo energetyczne kalkuluje taryfę na podstawie kosztów uzasadnionych, czyli tych, które musi ponieść w celu wykonywania zobowiązań związanych z prowadzoną działalnością – w tym przypadku obrotem paliwami gazowymi. Jednym z kluczowych składników tych kosztów jest koszt pozyskania gazu. Od początku 2021 r. obserwujemy znaczny wzrost cen gazu ziemnego w całej Europie. Dla przedsiębiorstw zajmujących się sprzedażą gazu na rynku detalicznym przekłada się to na wzrost kosztów pozyskania tego paliwa. Przykładowo, koszt zakupu gazu na Towarowej Giełdzie Energii na styczeń kolejnego roku w październiku 2020 roku^[5] wynosił 73,75 zł/MWh, a rok później, w październiku 2021 r.^[6] już 420,2 zł/MWh. A zatem w okresie dwunastu miesięcy nastąpił wzrost o 470 procent.

Innymi słowy – poziom wnioskowanych przez spółki a następnie zatwierdzanych przez Prezesa URE taryf na sprzedaż paliwa gazowego gospodarstwom domowym, w znacznej części jest pochodną kosztów zakupu gazu ziemnego przez przedsiębiorstwa energetyczne, a koszty te od początku bieżącego roku gwałtownie rosną.

Rysunek 1. Wzrost kosztów zakupu gazu w kontraktach na Towarowej Giełdzie Energii (TGE).

Osobne systemy transportu gazów: wysokometanowego i zaazotowanego

W Polsce mamy dwa oddzielne systemy transportu gazu ziemnego dla dwóch różnych rodzajów tego paliwa:

• system dla gazu wysokometanowego (grupa E), połączony z sieciami przesyłowymi w Europie oraz źródłami gazu ziemnego na świecie poprzez terminal gazowy w Świnoujściu;
• system dla gazu zaazotowanego (grupa L), znacząco mniejszy od tego pierwszego, mający charakter wyspowych podsystemów powiązanych z lokalnymi źródłami (krajowymi kopalniami gazu ziemnego). System ten obejmuje niepołączone ze sobą podsystemy gazu z podgrup Lw, Ls, Lm i Ln.

Oba te rodzaje gazu ziemnego różnią się składem chemicznym (główna różnica wynika z zawartości metanu i azotu) oraz właściwościami fizycznymi (np. inne ciepło spalania).

Prezes URE zatwierdza taryfy na sprzedaż obu rodzajów gazu dla odbiorców w gospodarstwach domowych. Największa część odbiorów gazu ziemnego w Polsce kupuje to paliwo od przedsiębiorstwa PGNiG Obrót Detaliczny (PGNiG OD), które obsługuje rynek detaliczny zarówno gazu wysokometanowego (grupa E) jak i zaazotowanego (grupa L, podgrupy Lw i Ls). O zmianie cennika dla odbiorców PGNiG OD informowaliśmy w połowie września. Natomiast usługi dystrybucji paliw gazowych sprzedawanych przez PGNiG OD w przeważającej mierze realizowane są poprzez sieci dystrybucyjne Polskiej Spółki Gazownictwa (PSG).

Na terenie naszego kraju działają także inni przedsiębiorcy sprzedający gaz ziemny (zarówno wysokometanowy jak i zaazotowany). Co ważne, podsystemy gazu ziemnego zaazotowanego są uzależnione od dostępnej na danym terenie infrastruktury i mają lokalny charakter. Zlokalizowane są głównie na terenie zachodniej i północno-zachodniej części Polski i zasilane są z lokalnych złóż. Gazociągi transportujące gaz zaazotowany z grupy L, podgrupy Lw, znajdują się na terenach woj. lubuskiego, dolnośląskiego i wielkopolskiego, a gaz z podgrupy Ls – na terenie woj. zachodniopomorskiego i dolnośląskiego.

Zmiany taryf dla G.EN GAZ Energia, Anco oraz EWE Energia

Wśród lokalnych sprzedawców gazu są między innymi spółki: G.EN Gaz Energia, Anco oraz EWE. We wrześniu br. Prezes URE zatwierdził zmiany taryf dla G.EN Gaz Energia oraz Anco. Nowe stawki weszły w życie z początkiem października br. 14 października br. opublikowana została natomiast taryfa kolejnego sprzedawcy: EWE Energia. Przedsiębiorstwo może wprowadzić nową taryfę do stosowania nie wcześniej niż 14 dni i nie później niż 45 dni od dnia jej publikacji w „Biuletynie Branżowym Urzędu Regulacji Energetyki – Paliwa gazowe”.

Zmiany cen za sprzedaż paliw gazowych u tych trzech sprzedawców przedstawia poniższa tabela.

Tabela 1. Zmiana cen paliw gazowych dla odbiorców w gospodarstwach  domowych – klientów spółek G.EN GAZ, Anco i EWE

Wnioski wymienionych wyżej spółek przedsiębiorcy uzasadnili wzrostem cen zakupu gazu w kontraktach, przy czym w przypadku gazu wysokometanowego wybrano najniższą z otrzymanych ofert, natomiast w przypadku gazu zaazotowanego spółki przyjęły ofertę jedynego działającego na tym terenie dostawcy zaazotowanego gazu ziemnego (grupa L, podgrupy Lw, Ls, Ln i Lm). Ponieważ przedłożone przez firmy dokumenty jednoznacznie wskazywały na wzrost kosztów pozyskania gazu ziemnego, Prezes URE, mając na uwadze przepisy ustawy Prawo energetyczne stwierdził, że skalkulowane w taryfach ceny gazu mają oparcie w aktualnych kosztach pozyskania gazu przez spółki. Zatem nie zaistniały przesłanki do odmowy zatwierdzenia zmiany taryfy.

Specyfika infrastruktury: małe, lokalne systemy gazowe mogą uniemożliwiać zmianę sprzedawcy gazu

Spółki G.EN Gaz, EWE czy ANCO są operatorami systemów dystrybucyjnych i równocześnie prowadzą sprzedaż gazu odbiorcom przyłączonym do tych sieci.^[7] Takich lokalnych sieci gazowych mamy w kraju kilkadziesiąt.

Zgodnie z obowiązującym od 2007 roku prawem (tzw. zasadą TPA: Third Party Access ), odbiorcy końcowi mają swobodę wyboru sprzedawcy energii elektrycznej i gazu^[8]. Jednak aby skutecznie zrealizować to prawo, w obrębie sieci dystrybucyjnej, do której odbiorca jest przyłączony, działać musi więcej niż jeden sprzedawca.

Sprzedawcy chętni prowadzić działalność na danym obszarze zwracają się o zawarcie umowy do właściwego operatora sieci dystrybucyjnej. Operator ma obowiązek zawrzeć z zainteresowanym sprzedawcą umowę o świadczenie usług dystrybucji. Jednak w uzasadnionych przypadkach^[9], po uzyskaniu prawomocnej zgody Prezesa URE na nieudostępnianie sieci innym sprzedawcom, operator może odmówić dostępu do swojej sieci.

Ustawodawca przewidział jednak wyjątek, który ma zastosowanie m.in. do spółki G.EN Gaz: przedsiębiorstwo to – na podstawie art. 4h ust. 3b Prawa energetycznego – w części systemu dystrybucyjnego zasilanego ze źródeł lokalnych (dotyczy to zatem głównie gazu zaazotowanego) – może odmówić dostępu do swojej sieci przed uzyskaniem prawomocnej decyzji Prezesa URE zwalniającej go z obowiązku udostępniania sieci innym sprzedawcom gazu.

W pozostałej części systemu dystrybucyjnego (a więc tam, gdzie sprzedawany jest gaz wysokometanowy), G.EN. Gaz ma natomiast obowiązek udostępniać swoją sieć innym sprzedawcom^[10]. Zgodnie z tym obowiązkiem G.EN Gaz zawarł umowy o świadczenie usług dystrybucji dla gazu wysokometanowego z 11 sprzedawcami. Jednocześnie żaden sprzedawca nie złożył do G.EN Gaz wniosku o zawarcie umowy dystrybucyjnej obejmującej system gazu zaazotowanego.

Czy mamy do czynienia z nadużywaniem pozycji rynkowej?

Od 1 października 2017 r. w gestii Prezesa URE leży wyłącznie zatwierdzanie cen sprzedaży paliwa gazowego dla gospodarstw domowych^[11]. Ceny stosowane w obrocie gazem pomiędzy przedsiębiorcami pozostają natomiast poza kontrolą Regulatora. W przypadku gdyby doszło do podjęcia przez przedsiębiorstwo o znaczącej sile rynkowej działań skutkujących nadmiernym wzrostem cen gazu, należy zweryfikować, czy nie dochodzi do ograniczania konkurencji rynkowej – organem właściwym jest tu Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów. To właśnie urząd antymonopolowy został powołany do ochrony zarówno zbiorowych interesów konsumentów, jak i antymonopolowej ochrony konkurencji na rynku m.in. poprzez przeciwdziałanie praktykom antykonkurencyjnym, takim jak nadużywanie przez podmioty rynkowe pozycji dominującej. Mając na uwadze te kompetencje, już w 2018 roku Prezes URE informował Prezesa UOKiK o potrzebie zbadania mechanizmu kształtowania cen oferowanych przez sprzedawcę gazu zaazotowanego przedsiębiorstwom zajmującym się obrotem tym paliwem. We wrześniu br. Regulator ponownie zwrócił uwagę Prezesa UOKiK na potrzebę weryfikacji tego mechanizmu, w tym stosowania ewentualnych praktyk monopolistycznych.

Chcesz wiedzieć więcej? Dlatego czytaj Magazyn Biomasa. W internecie za darmo:

Inne wydania Magazynu Biomasa znajdziesz tutaj. Dlatego kliknij i czytaj!

***

• W Polsce sprzedaż gazu do odbiorców końcowych zdominowana jest przez podmioty z grupy kapitałowej PGNiG. Udział tych podmiotów w sprzedaży wynosił ok. 86 proc. w 2020 r. Pozostałe ok. 14 proc. sprzedaży gazu realizowane było przez inne spółki obrotu sprzedające gaz odbiorcom końcowym.
• Liczba wszystkich odbiorców gazu przyłączonych do sieci dystrybucyjnych w całym kraju wynosi ok 7,3 mln.
• 95 proc. z nich używa gazu wysokometanowego E. Pozostałe 5 proc. odbiorców korzysta z gazów zaazotowanych (o symbolach L).
• Aktywną sprzedaż gazu na rynku detalicznym w 2020 roku prowadziło 86 sprzedawców^[12] gazu ziemnego wysokometanowego oraz 10 sprzedawców gazu zaazotowanego.

Newsletter

Newsletter

Bądź na bieżąco z branżą OZE

Zapisz się do newslettera