Klaster Energii „Żywiecka Energia Przyszłości”

Klastry energii są tematem, który już od momentu pojawienia się marcu 2016 r. propozycji nowelizacji Ustawy o Odnawialnych Źródłach Energii cieszy się dużym zainteresowaniem. Wprowadzenie do ustawy OZE definicji mikro i makro klastrów energii spowodowało gwałtowny wzrost zainteresowania tematyką – szczególnie ze strony środowisk i grup interesu zaangażowanych od wielu lat w tematykę OZE, energetykę lokalną, obywatelską, rozproszoną oraz trendami w rozwoju nowych modeli rynku energetycznego.

Dzięki klastrom energii szanse dla siebie zauważyło też wiele nowych podmiotów, które do tej pory nie dostrzegały możliwości funkcjonowania na mocno regulowanym i zdominowanym przez duże grupy energetyczne rynku. Zapisy znowelizowanej ustawy spowodowały mniej lub bardziej formalne zainteresowanie współpracą z klastrami ze strony Operatorów Systemów Dystrybucyjnych. Po wejściu w życie Ustawy o OZE (1.07.2016 r.) pojawiły się inicjatywy  klastrowe, które zostały uruchomione na skutek aktywności lokalnych firm energetycznych, środowisk naukowych jak również samorządów lokalnych. Zapowiedź Ministerstwa Energii o wsparciu finansowym dla pilotażowych klastrów spowodowała pojawienie się nowych inicjatyw. Brak  uregulowań formalnych w zakresie finansowania klastrów energii  ze środków unijnych oraz krajowych uruchomił proces zmiany zapisów odpowiednich dokumentów programowych. Ponieważ działanie to powoduje wydłużenie czasu oczekiwania na wsparcie dla klastrów, wiele inicjatyw wyhamowało.

Klaster „Żywiecka Energia Przyszłości”

Proces tworzenia klastra „Żywiecka Energia Przyszłości” dowodzi, że inicjatywa ta nie  powstała dlatego, że pojawiła się możliwość pozyskania dofinansowania. Instytucja jest tworzona i rozwija się w oparciu o doświadczenia samorządów w zakresie wspólnego rozwiązywania problemów, wykorzystania już istniejących prawnych uregulowań oraz „mobilnym” reagowaniu na szybko zmieniające się otoczenie prawne i gwałtowny rozwój nowych technologii i trendów w energetyce.
Idea zajęcia się obszarowym zarządzaniem energią na lokalnym rynku pojawiła się w ramach współpracy gmin z obszaru powiatu żywieckiego współdziałających w strukturach Związku Międzygminnego ds. Ekologii (ZMGE) w Żywcu odpowiedzialnego za realizację projektu „Oczyszczanie ścieków na Żywiecczyźnie” o wartości ponad 200 mln euro. Realizacja projektu i zadań inwestycyjnych  kończyła się w 2015 r. Rozwiązując problem uporządkowania gospodarki ściekowej, szukano nowych wyzwań dla Żywiecczyzny. Na obszarze powiatu głównym problemem, bardzo uciążliwym dla środowiska i zdrowia mieszkańców, jest niska emisji. Rozwiązanie tego problemu  wymaga  kompleksowych oraz przemyślanych  działań i dlatego władze wszystkich gmin oraz ZMGE podjęły decyzję o współpracy instytucjonalnej w rozwiązaniu problemu niskiej emisji.

Już  na początku 2015 r. został podpisany list intencyjny dotyczący wspólnej  realizacji zadań z zakresu zrównoważonej energii i gospodarki niskoemisyjnej. Warto zwrócić szczególną uwagę na założenie, które przyjęto jako podstawę do dalszych działań. Polegało ono na tym, że skuteczne rozwiązanie problemu  niskiej emisji może nastąpić tylko poprzez zrównoważone zarządzanie gospodarką energetyczną – zrównoważoną energią. Doświadczenia z wieloletniej  współpracy  w zakresie gospodarki ściekowej wskazywały, że tylko kompleksowe działania oraz wykorzystanie kompetencji i umiejętności odpowiedniej struktury pozwalają na efektywne ekonomicznie działanie.

Klastry a niska emisja

Od roku 2014 w skali kraju temat wprowadzenia gospodarki niskoemisyjnej w gminach znajdował coraz większe wsparcie władz centralnych i regionalnych. Bardzo ważnym elementem działań były przygotowywane przez gminy Plany Gospodarki Niskoemisyjnej (PGN). Podjęcie decyzji o wspólnym zarządzaniu zrównoważoną energią pomogło w skoordynowaniu przez ZMGE wykonania ww. planów dla  większości gmin. Jako jeden z priorytetów (obok zadań niskoemisyjnych) przyjęto skoordynowanie działań samorządów w zakresie rozwoju lokalnego rynku OZE poprzez współpracę z mieszkańcami/prosumentami oraz przedsiębiorcami.
Władze poszczególnych samorządów miały świadomość, że istniejące w Polsce prawo pozwala im na aktywny udział w kształtowaniu lokalnego rynku energii oraz zobowiązuje do zapewnienia bezpieczeństwa energetycznego na obszarze gmin. Uprawnienia i odpowiedzialność wynikająca z Prawa Energetycznego oraz ustawy o samorządzie gminnym skłoniły gminy do przekazania swoich kompetencji do jednej struktury organizacyjnej, jaką jest ZMGE. Proces przekazania własnych kompetencji przez  gminy wymagał czasu oraz wypracowania kolejnych nowych, unikalnych w skali kraju, rozwiązań prawnych i organizacyjnych.

Modelowy przykład

Dzisiaj można już mówić o tym, że na Żywiecczyźnie wypracowano sformalizowany model współpracy, który nie ma swojego odpowiednika w kraju. Zarządzanie zrównoważoną energią to jednak nie tylko współpraca samorządów. Świadomość konieczności zaangażowania innych interesariuszy: mieszkańców, przedsiębiorców, współpracy z lokalną i krajową energetyką wykreowała nowy pomysł na współpracę. Już w II kwartale 2015 r. została podjęta decyzja, że w ramach struktur ZMGE powstanie tzw. Międzygminny Operator Energetyczny, który rozpocznie działalność po formalnym przekazaniu kompetencji gmin do ZMGE. W 2015 r. koncepcja funkcjonowania Operatora została wpisana do założeń Master Planu Ograniczenia Niskiej Emisji i Zarządzania Zrównoważoną Energią na terenie Żywiecczyzny.

Niezwykle istotnym elementem, który wpłynął na efekty procesu tworzenia nowej instytucji rynku energii, była i jest współpraca ze środowiskiem naukowym. Regularne kontakty z Klastrem 3×20 oraz Centrum Energetyki Prosumenckiej Politechniki Śląskiej w Gliwicach przez osoby z podmiotów tworzących nową strukturę przyczyniły się do zrozumienia najnowszych trendów technologicznych i systemowych w energetyce.

Gdy w 2016 r. w Ustawie o OZE pojawiła się definicja klastra energii, a obszar jego działania został zdefiniowany jako obszar powiatu, podjęta została decyzja o powołaniu klastra „Żywiecka Energia Przyszłości” w oparciu o dotychczasowe efekty  rozpoczętych 1,5 roku wcześniej działań samorządów i ZMGE.

Działalność klastra ma na celu wspieranie działań uczestników i partnerów w dążeniu do stworzenia  na terenie powiatu żywieckiego obszaru gospodarki niskoemisyjnej i zrównoważonej energii poprzez koordynację działań w zakresie:

• planowania, wytwarzania, dystrybucji, obrotu energią elektryczną oraz równoważenia zapotrzebowania na energię w ramach sieci dystrybucyjnej o napięciu znamionowym niższym niż 110 kV,
• planowania, wytwarzania, koordynacji i dystrybucji energii cieplnej w szczególności produkowanej w skojarzeniu,
• wykorzystania odnawialnych źródeł energii w gospodarce energetycznej Żywiecczyzny ze szczególnym uwzględnieniem potencjału lokalnych zasobów źródeł energii oraz innych źródeł OZE,
• kreowaniu i wdrażaniu przedsięwzięć z zakresu elektromobilności,
• poprawy efektywności energetycznej w zasobach publicznych, sektorze przedsiębiorstw, lokalnych społeczności i mieszkańców,
• planowania, koordynacji i realizacji zadań mających na celu  ograniczanie i likwidację niskiej emisji w zasobach mieszkaniowych, obiektach publicznych oraz przedsiębiorstwach.

Obecnie klaster funkcjonuje już jako porozumienie wielu podmiotów w oparciu o umowę cywilno-prawną. Założenia strategiczne, struktury, dokumenty formalno-prawne, modele biznesowe, infrastruktura ICT, rozwiązania organizacyjne i inne istotne szczegóły to materiał na kolejne artykuły.

Jednak jak pokazuje historia, tworzenia klastra „Żywiecka Energia Przyszłości”, szczegółowe rozwiązania, przepisy i istniejące prawo, choć są niezbędne do stworzenia podstaw dla „nowatorskich” rozwiązań i rozwoju nowych instytucji rynku energii, to jednak nie od nich zależą faktyczne i konkretne efekty działań. Efekty te są przede wszystkim odzwierciedleniem działań lokalnych liderów i interesariuszy tworzących klastry.
Odwołując się do prezentowanej często przez wiceministra Andrzeja Piotrowskiego tezy, że najlepszym na świecie klastrem jest Krzemowa Dolina, uważamy, że sukces klastrów w aktywnej modernizacji lokalnej energetyki zależy przede wszystkim od pomysłów, determinacji i umiejętności współpracy na poziomie lokalnym. Prawo może tylko wspierać dobre rozwiązania klastrowe, które powinny od samego początku być tworzone jako sprawne struktury współpracy publiczno-prywatnej. Jeżeli uda się w trakcie wdrażania idei klastrów energii wykorzystać efekt synergii pomiędzy działaniami na poziomie centralnym oraz lokalnym, efektem będzie to, że w Polsce powstaną instytucje rynkowe wyprzedzające rozwiązania proponowane w „pakiecie zimowym”.

Autorzy: Piotr Budzisz, pełnomocnik ZMGE ds. klastra „Żywiecka Energia Przyszłości”, Janusz Michałek, przewodniczący Komitetu Zarządzającego Klastra, wiceprezes Katowickiej Specjalnej Strefy
Ekonomicznej

Artykuł ukazał się w „Magazynie Biomasa” nr 3/2017.

Zdjęcie: 123rf